|
*
تعزیه به معني سوگواري،برپا داشتن یادبود عزیزان از دست رفته،تسلیت وامر كردن به صبر و پرسیدن از خویشان درگذشته است.
تعزیه معمولا با به اجرا درآمدن پیش خواني نمایش مجلس اصلي آغاز مي‌شود.
كسي كه تعزیه را برپا مي‌كند را باني و گرداننده آن را، تعزیه گردان، ناظم البكا یا معین البكا و بازیگران آن را تعزیه‌خوان یا شبیه‌خوان مي‌نامند.
شبیه‌خوان‌ها معمولا به هنگام اجرا،تكه كاغذي به نام فرد،در دست دارند كه درآنها مصراع‌هاي
آخر نقش طرف مقابل یا نخستین مصراع از ادامه نقش خود یادداشت شده تا بتوانند به موقع و بي هیچ زحمتي نقش‌آفریني خود را دنبال كنند.
بازیگران ناشي یا خردسال را شخص تعزیه گردان،از كنار محدوده نمایش راهنمایي مي‌كند. حتي گاهي به شبیه خوان‌هاي كارآزموده نیز تذكراتي مي‌دهد.
نقش زنان را هم مردان بازي مي‌كنند كه در این حالت به آنها زن‌خوان مي‌گویند،چنین بازیگراني براي اینكه در نقش خود بهتر ظاهر شوند باید صدایي زیبا داشته باشند و معمولا نقاب بر چهره می بپوشانند.
شبیه خوانان در اجراي هر مجلس معمولا دو دسته‌اند،اولیاخوان و اشقیاخوان. شبیه‌خوان‌هایي كه نقش اولیا و یاري‌دهندگان دین را بازي مي‌كنند،اولیاخوان،مظلوم و انبیاخوان نامیده مي‌شوند و كساني كه نقش اشقیا و دین‌ستیزان را بازي مي‌كنند اشقیاخوان یا ظالم خوان‌اند.
اولیاخوان‌ها نقش‌هاي خود را موزون و خطابه‌اي سر مي‌دهند،اما اشقیاخوان‌ها سخنان خود را ناموزون و معمولي و در پاره‌اي از موارد،مسخره‌آمیز بیان مي‌كنند.
اولیاخوان‌ها جامه سبز یا سیاه بر تن مي‌كنند و اشقیاخوان‌ها لباس سرخ.
اما در مورد سیاهي لشگرهاي هر یك از دو دسته،استفاده از جامه‌هایي با این رنگ‌ها مصداق كاملي ندارند.
نشانه و نماد در تعزیه كاربرد زیادي دارد،چنانكه گفته‌اند این نمایش مملو از نشانه و نماد است.
انواع پرچم‌هاي سبز،سرخ و سیاه كه نماد اهل بیت،شور و انقلاب و سوگواري‌اند،علم كه نماد درفش سپاه امام حسین(ع) است،تشت آب به نشانه شط فرات ،شاخه نخل و یا هر نهالي به نشانه نخلستان و درخت.
چرخش به دور خود و راه رفتن به گرد صفحه به علامت گذشت زمان و همچنین مسافرت.
چتر كه وسیله القاي تازه فرود آمدن هر ولي یا فرشته به ویژه جبرئیل از آسمان است.
زدن عینك سفید براي نشان دادن روح بصیرت و نیكدلي، عینك دودي براي جلوه خباثت،عصا كه نشانگر تجربه و مصلحت‌اندیشي است،نگریستن گاه و بی‌گاه از میان دو انگشت بزرگ دست براي تاكید بر قدرت و فضیلت اولیا در تجسم اوضاع آینده و همچنین پیش‌بیني،بر تن كردن نیم تنه بلند سفید (كفني) به نشانه نزدیك شدن مرگ و اعلام جانبازياست .
زدن یا افشاندن اندكي كاه بر سر براي نشان دادن ماتم نشیني،اسب سپید بي سوار به نشانه اسب امام حسین(ع)،ذوالجناح و به شهادت رسیدن صاحبش،گهواره آغشته به رنگ سرخ براي بیان به شهادت رسیدن كودك شیرخوار امام حسین(ع) ،علي اصغر،استفاده گاه و بی‌گاه از كبوتري سفید براي آگاهی دادن تماشاگران از دریافت نامه یا خبراست .
همچنین القاي حس معصومیت و همدردي در آنها و كجاوه‌نشیني شبیه زنان براي نشان دادن به اسیري رفتن آنها،از جمله این نمادها هستند.
نقش‌خواني بر منبر،ویژه اولیاي نامدار است بزرگي و كوچكي چهار پایه‌هاي كه اولیا براي سر دادن نقش‌هاي خود بر آن مي‌ایستند وسیله‌اي براي مشخص كردن پایه و مرتبه آنهاست.
تاریخ پیدایش تعزیه به صورت دقیق پیدا نیست،برخي با باور به ایراني بودن این نمایش آئیني، پاگیري آن را به ایران پیش از اسلام به پیشینه سه هزار ساله سوگواري بر مرگ سیاوش پهلوان مظلوم داستان‌هاي ملي ایران نسبت داده و این آئین را مایه و زمینه‌ساز شكل‌گیري آن دانسته‌اند.
برخي دیگر با استناد به گزارش‌هایي پیدایش آن را مشخصا از ایران بعد از اسلام و مستقیما از ماجراي كربلا و شهادت امام حسین(ع) و یارانش مي‌دانند.
تعزیه كه پیش از آن در حیاط كاروانسراها،بازارها و گاهي منازل شخصي اجرا مي‌شد،اینك در اماكن باز یا سربسته تكایا و حسینیه‌ها به اجرا در مي‌آید.
معروف‌ترین و مجلل‌ترین این تكایا،تكیه دولت بود كه به دستور ناصرالدین شاه و مباشرت دوستعلي‌خان معیرالممالك در سال 1304 هجري قمري ساخته شد.
در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه،تعزیه در 300 مكان مشخص برپا مي‌شد.
در سال‌هاي آغاز دیكتاتوري رضاشاه،یعني پس از 1304 هجري شمسي، اجراي تعزیه رفته رفته ممنوع اعلام شد و پا به دوران افول خود گذاشت.
هر چند پس از شهریور 1320 دیگر بار سر برآورد، اما در برابر انواع سرگرمي‌هاي جدید مثل سینما و تئاتر،نتوانست موقعیت و عظمت پیشین خود را بازیابد.
انواع تعزیه رفته رفته با پیمودن مسیر تكاملي،به وجود آمد،تعزیه را مي‌توان به تعزیه دوره، تعزیه زنانه و تعزیه مضحك تقسیم كرد.
تعزیه دوره عبارت است از به نمایش درآوردن چندین دستگاه تعزیه به گونه‌اي همزمان كه چندین گروه تعزیه‌خوان در یك محل یا محل‌هاي مختلف، آن را مي‌خوانند.
شیوه كار به این صورت است كه گروه نخست پس از پایان بخشیدن به كار خود در محل نخست،به محل دوم مي‌رود و در آنجا همان دستگاه را تكرار مي‌كند و دسته دوم جاي آن را گرفته دستگاه دیگري را به نمایش در مي‌آورد.
آنگاه گروه نخست پس از به پایان بردن كار در محل دوم به محل سوم مي‌رود و گروه دوم نیز كه كار خود را در محل اول پایان بخشیده به همین صورت چندین دستگاه تعزیه به صورت هم زمان به نمایش در مي‌آید.
در برخي از جاها تعزیه دوره را در میداني گرد و پر از تماشاگر بازي مي‌كردند.
تعزیه زنانه نمایش تعزیه‌اي است كه روزگاري به وسیله زنان و براي تماشاگران زن، معمولا در ادامه مجالس روضه‌خواني اجرا مي‌شد و تنها به صورت كاري تفنني برجا ماند و عمومیت و توسعه‌اي نیافت.
این تعزیه‌ها را در فضاي باز حیاط ها،یا تالارهاي بزرگ خانه‌ها بازي مي‌كردند.
بازیگران شبیه‌خوان‌ها زنانی بودند موسوم به ملاكه روضه مي‌خواندند و یا پاي چنین مجالسي راه و رسم بازیگري را آموخته بودند، آنها نقش مردان مجالس مختلف را نیز خود بازي مي‌كردند.
مضامین این تعزیه‌ها مثل مضامین تعزیه معمولي بود، با این تفاوت كه قهرمان‌هاي اصلیش را بیشتر زنان تشكیل می دادند.
تعزیه زنانه تا میانه عهد قاجار گاه گاهی در خانه‌هاي اشرافیان بازي مي‌شد و رفته رفته تا اواخر این دوره از میان رفت.
تعزیه مضحك تعزیه‌اي است شاد با مایه‌هایي سرشار از طنز،كنایه،لعن و نفرین .
افراد در این تعزیه به تمسخر دین ستیزان و كساني مي‌پردازند كه به پیامبر و امامان و خاندان آنها ستم و یا بي‌ادبي كرده‌اند.
اگر اولیاخواني در این تعزیه‌ها نقش داشته باشد، حضورش چه در گفتار و چه در رفتار توام با وقار و متانت است، در حالیكه دیگران هر یك به جاي خود با بازي‌ها و حركت‌هایي مضحك و خنده‌آور ظاهر مي‌شوند و شادي مي‌آفرینند.
این نوع تعزیه‌ها معمولا در جمعه‌ها و عیدهاي مذهبي و براي شاد كردن مردم اجرا مي‌شد.
تعزیه در طول زمان تغییراتي را به خود دیده است اما هنوز هم جزو اصیل‌ترین و پرسابقه‌ترین هنرهاي ایراني و اسلامي مردمان این سرزمین است.
در استان‌هاي مختلف از شمالي‌ترین شهرهاي خراسان و آذربایجان تا جنوبي‌ترین شهرهاي سیستان و اهواز از پهنه كویر تا حاشیه‌هاي زاگرس و البرز و از دریاي خزر تا خلیج فارس، در ایام محرم، تعزیه برگزار مي‌شود.
نسخه‌هاي اشعار این نمایش مذهبي در سراسر كشور تفاوت كمي با هم دارند.
مردم از اول ماه محرم همه ساله به مناسبت سالروز این واقعه،در شهرها و روستاهاي ایران،مساجد و تكایا را با قالي و قالیچه آذین مي‌بندند و دیوارها و منبر را سیاه‌پوش مي‌كنند.
تا چند سال قبل،شبیه‌خواني و تعزیه‌خواني از هفتم محرم در میادین و صحن حیاط حسینیه‌ها و تكایا در شهرستان‌ها معمول بود.
شبیه‌خوان‌ها كه براي این كار تعلیم یافته بودند،كار خود را با طبل،شیپور در محل تعیین شده آغاز مي‌كردند.
مردان از یك سو و زنان از سوي دیگر، كم‌كم جمع مي‌شدند و به تماشاي مراسم شبیه‌خواني و تعزیه‌خواني مي‌ایستادند.
تعزیه،میراث فرهنگي آئیني ماست،تعزیه‌خوان‌ها نیز هر سال خود را براي این نمایش آماده مي‌كنند تا این میراث زنده بماند و نسل‌هاي بعد نیز از آن بهره ببرند.
مدیر روابط عمومی اداره كل تبلیغات اسلامی استان سمنان در خصوص نمایش آیین مذهبی تعزیه گفت : نهضت جهانی امام حسین (ع) و یارانش به گونه‌ای كاملا هنری و با استفاده از ابزار و ادوات جنگی سرد شامل شمشیر،كلاه‌خود،زره و باره‌ای كه سرباز بر آن می‌نشیند، در تعزیه نمایان می‌شود.
محمدحسن مقدم نیا افزود: علما و اصحاب هنر،تعزیه را نوعی عمل جالب توجه و فراگیر می‌دانند كه با توسل بر آن می‌توان صحنه‌های ناب و جالب توجهی را از قیام كربلا به تصویر كشید و به روایت امروز بیان كرد.
وی خاطر نشان كرد :عده‌ای نیز می‌گویند تاثیر و گیرایی تعزیه،بیش از سخنرانی‌ها و نوحه‌خوانی‌های خشك و بی‌روح است و پیام را سریعتر به مخاطب منتقل كرده و در ذهنش ماندگار می‌سازد.
وی تعزیه‌خوانی به عنوان یكی از قدیمی‌ترین سنت‌های ایران اسلامی در ماه محرم یاد كرد و گفت :در استان سمنان طرفداران فراوانی دارد.
وی تصریح كرد: در حقیقت می‌توان گفت مردم استان سمنان به تعزیه به عنوان نمادی از شور و شعور حسینی در صحرای كربلا بها می‌دهند و آن را نماد ظلم و استكبارستیزی مردمان آزاده می‌دانند.
مدیر روابط عمومی اداره كل تبلیغات اسلامی استان سمنان افزود: به هر حال باز محرم آمد، باز بوی حسین (ع) همه جا را فراگرفت،باز نوای الهی یا سیداشهدا (ع) جای جای ایران اسلامی را مملو از عطر حسینی ساخت،باز پرده‌ها بر افتاد و اینك نجوای حسینی است كه گوش‌ها را نوازش می‌دهد.
حسن مرادی پیرمردی با محاسن سفید كه رخت عزای امام حسین (ع ) را بر تن دارد گفت :از روزگاران بسیار قدیم به یاد داردكه درماه محرم تعزیه برگزار می شده است و گوشه ای از مصایبی كه بر خاندان سرور و سالار شهیدان رفت را به نمایش می گذاشت.
وی اعلام كرد :برگزاری تعزیه با سوز فراوانی همراست و با ذكر مصایبی كه در رثای شهدای كربلا خوانده می شود باعث می شود ارتباط قلبی خوبی با اسرا و بازماندگان عاشورا برقرار كنیم.
راضیه صدیقی گفت :همه ساله در ماه محرم برای عزاداری امام حسین(ع) به تماشای تعزیه می روم.
وی خاطر نشان كرد :در تعزیه به دلیل اینكه هیچ گونه مانع و حایلی بین مخاطب و كسی كه نقشی را اجرا می كند وجود ندارد ،ارتباط حسی خوبی برقرار می شود.
وی تاكید كرد :برای تماشای تعزیه فرزندانم را به همراه خود می برم تا از چگونگی قیام كربلا تاثیر بگیرند.
وی گفت :باید تعزیه خوان ها و دیگر مسوولان ذیربط دقت داشته باشند تا شكل سنتی تعزیه حفظ شود و از ورود برخی از نوآوری ها جلوگیری كنند ،تا این آیین قدیم همان جایگاهش را در نزد مردم حفظ كند
|
تعزیه میراث فرهنگي و آییني ایرانی در عزاداری حسینی 
